Jednym z aspektów funkcjonowania mózgu z rozwijającym się otępieniem jest zmiana w odbiorze informacji z narządów zmysłów, czyli w percepcji. U niektórych osób otępienie uszkadza część mózgu, która interpretuje informacje pochodzące ze zmysłów.
Wzrok osoby chorej może być dobry (lub skorygowany za pomocą okularów), ale mózg może mieć trudności z przekształcaniem sygnałów z oczu we właściwy obraz. Osoby z otępieniem mogą mieć problem z percepcją głębi – tj. oceną, jak głęboko lub daleko jest dany przedmiot. Trudność może sprawiać także wybór obiektu z tła, zwłaszcza jeśli przedmiot ma ten sam kolor, nakładają się różne cienie lub tło jest wzorzyste.
Na przykład osoba z otępieniem może nie dostrzegać bielizny rozłożonej na jasnej narzucie łóżka – nie ze względu na problemy ze wzrokiem, ale na pracę mózgu, który w niewłaściwy sposób analizuje napływające sygnały. W takiej sytuacji rozwiązaniem może być umieszczenie rzeczy na kontrastującym tle.
Osoby z otępieniem mogą mieć również trudności z interpretacją informacji wzrokowych odbijających się w lustrze, od mokrych czy błyszczących powierzchni czy odblasków świetlnych.
Na przykład osoba z otępieniem może mieć kłopot z chodzeniem po dywanie w spiralne wzorki i potrzebować ramienia lub laski do podtrzymania. Nie musi to być wynik zaburzeń równowagi, ale właśnie problemów z integracją bodźców wzrokowych przez mózg.
Zmiany w odbiorze bodźców mogą również wpływać na sposób, w jaki osoby z otępieniem doświadczają zmysłów słuchu, dotyku, węchu i smaku.
Aby lepiej zrozumieć świat z perspektywy osoby z otępieniem warto obejrzeć eksperymenty, jakie przeprowadzono w ramach akcji „Zrozumieć Alzheimera”.
Radzenie sobie z konsekwencjami zmian w percepcji
Lęk towarzyszący zmianom poznawczym
Obawa przed zapomnieniem ważnych rzeczy, poczucie niepewności wobec tego, co dzieje się w danej chwili lub kim są otaczający ludzie, może przerodzić się w ogromny niepokój u osoby z otępieniem.
Niepokój może objawiać się ciągłym zadawaniem tego samego pytania, podążaniem za inną osobą niczym cień, zdenerwowaniem, nerwowym szukaniem czegoś, próbami wyjścia z mieszkania, itp. Takie sytuacje często stanowią też duże obciążenie emocjonalne dla opiekuna, wywołują frustrację i poczucie bezsilności.
Istnieją sposoby, które pozwalają łagodzić tego typu zachowania:
- Spokojne otoczenie. W otępieniu mózg nie radzi sobie dobrze z konkurującymi ze sobą bodźcami z otoczenia, na przykład przy próbie prowadzenia rozmowy przy włączonym telewizorze. Zmniejszenie hałasu jest ważne, aby mózg mógł funkcjonować jak najlepiej. Dobrze jest stworzyć osobie z otępieniem „spokojną przestrzeń”, do której osoba będzie mogła się wycofać, gdy domowy harmider będzie zbyt przytłaczający.
- Dobre samopoczucie. Nie naciskaj na wyrabianie nowych nawyków lub ćwiczenie umiejętności, jeśli osoba jest zmęczona, głodna, źle się czuje lub jest zdenerwowana. Osoby z otępieniem szybciej się przemęczają, ponieważ ich mózg musi pracować znacznie ciężej, aby przetwarzać informacje. Często osoby z otępieniem są w najlepszej formie w godzinach porannych lub po krótkiej drzemce. Spróbuj zaplanować bardziej wymagające zajęcia właśnie wtedy, gdy bliski czuje się wypoczęty i jest w dobrym nastroju.
- Przebywanie na świeżym powietrzu. Spacery, jazda na rowerze i przebywanie na łonie natury mogą zmniejszać stres i niepokój. Regularne ćwiczenia mogą pozytywnie wpływać na nastrój i zapewnić lepszy sen.
- Zapewnianie wsparcia. Gdy zauważasz, że osoba z otępieniem staje się napięta i zaniepokojona zaproponuj kojącą czynność. Może to być wspólny spacer z psem, wypicie herbaty lub posłuchanie muzyki. Dla wielu osób przyjemnym sposobem relaksacji jest aromaterapia. Rozpylenie naturalnego olejku lub zapalenie świecy zapachowej może korzystnie wpłynąć na nastrój.
- Jeśli osoba jest zaniepokojona, podawaj proste, krótkie i rzeczowe informacje. Choć to niezwykle trudne, staraj się zachować spokojny głos i nie okazuj swojego zdenerwowania. Lęk czy złość to zaraźliwe emocje. Jeśli czujesz, że sytuacja Cię przytłacza wyjdź na chwilę i wróć, gdy poczujesz się spokojniej.
- Identyfikuj się z emocjami osoby z otępieniem. Pamiętaj, że Twój bliski nie ma intencji Cię zdenerwować, a jego zachowanie wynika z doświadczanych objawów. Jeśli zrozumiesz, skąd bierze się napięcie czy frustracja u osoby z otępieniem (np. kolejny raz gubiącej okulary czy zapominającej słów w trakcie rozmowy), łatwiej będzie Ci zaakceptować trudne sytuacje i zmniejszyć swój własny niepokój.
Rozpraszalność uwagi
Osoby z otępieniem mają tendencję do łatwego rozpraszania się i mogą mieć trudności ze skupianiem się na zadaniu. Osoby bez otępienia mogą mieć włączone w tle radio lub rozmawiać w trakcie wykonywania innej czynności. Jeśli jednak są zmęczone, skupienie staje się wtedy dużo trudniejsze. To dobra analogia doświadczeń osób z otępieniem. Ich mózgi muszą pracować znacznie intensywniej, aby zablokować niepotrzebne bodźce takie jak hałas.
Aby wesprzeć kogoś w skupieniu się na zadaniu:
- Unikajcie wykonywania wielu rzeczy na raz.
- Róbcie regularne przerwy.
- Zaplanujcie swój dzień. Zaplanuj czynności, które wymagają dużej uwagi, gdy Twój bliski jest wypoczęty. Dla wielu osób momentem najlepszej kondycji są godziny poranne. Natomiast rutynowe prace fizyczne zostawcie na popołudnie. Jeśli w planach są zajęcia wieczorne, zaplanuj dodatkowy odpoczynek po południu.
- Upewnij się, że środowisko życia osoby z otępieniem jest spokojne i wolne od dystraktorów takich jak hałas.
- Zadbaj o dobre oświetlenie – zarówno dające dobre, rozproszone światło w całym pomieszczeniu, jak i światło punktowe, które nie razi, ale dobrze oświetla np. miejsce do czytania lub stół w kuchni. Oko osoby starszej otrzymuje znacznie mniej światła niż oko młodej osoby. Aby mieć taką samą jakość widzenia 75-latek potrzebuje około dwa razy więcej światła niż 45-latek.
- Ćwicz z osobą z otępieniem zapamiętywanie i skupienie na zadaniu. Dobrym ćwiczeniem jest poproszenie osoby o powtórzenie tego, co ma zrobić. Kilkukrotne powiedzenie na głos lub powtarzanie w myślach „weź listę zakupów ze stołu” czy „idziemy do kiosku po gazetę” powstrzymuje przed rozproszeniem uwagi.
Aby uzyskać więcej wskazówek dotyczących radzenia sobie, gdy objawy otępienia będą narastały wejdź na stronę projektu Damy Radę.
Damy Radę to ogólnopolski program edukacyjny realizowany przez Fundację TZMO „Razem Zmieniamy Świat”. To projekt dla opiekunów rodzinnych, których bliscy są przewlekle chorzy, niepełnosprawni i niesamodzielni.
Poradniki w postaci krótkich filmików są dostępne bezpłatnie na stronie Damy Radę.
Trudności w planowaniem, rozpoczynaniem i wykonywaniem zadań
Pomagaj, ale nie wyręczaj. Kiedy widzisz, że Twój bliski ma duże trudności z rozpoczęciem zadania lub jego wykonaniem, zwłaszcza jeśli do tej pory była to dla niego prosta czynność, możesz poczuć frustrację lub rozdrażnienie. W takich sytuacjach często pojawia się pokusa, by przejąć inicjatywę i wykonać zadanie samemu. Może to jednak spowodować, że osoba z otępieniem szybciej utraci daną umiejętność i już na stałe trzeba będzie wykonywać tę czynność samodzielnie. Dlatego ważna jest cierpliwość i zachęcanie bliskiego do samodzielnego wykonywania zadań – pomoże to osobie zachować umiejętność oraz poczucie własnej wartości.
Trudności z planowaniem lub rozpoczynaniem zadań u osób z otępieniem to typowy objaw. Wynika on ze zmian w obszarze mózgu odpowiedzialnym za inicjowanie i kontrolowanie wykonywania czynności.
Jak to zrobić? Oto kilka sposobów:
- Daj możliwość samodzielnego wykonania zadania. Pomóż je zainicjować – wykonaj pierwszy krok. Na przykład: jeśli osoba z otępieniem chętnie rozwiesza pranie, ale zapomina o wyjęciu go z pralki, można zostawić kosz z praniem w salonie, w zasięgu wzroku osoby. Będzie to bodziec, który naprowadzić osobę z otępieniem na czynność, którą ma wykonać. Innym przykładem jest zmywanie naczyń. Napełnienie zlewu wodą z mydłem i ułożenie brudnych naczyń w stos może wystarczyć, aby osoba z otępieniem zaczęła zmywać.
- Podpowiedz. Zamiast prosić o wykonanie zadania, po prostu zwróć na nieuwagę bliskiego. „Przyniosłem kosz z praniem” lub „Ułożyłem brudne naczynia” – jedno zdanie może przypomnieć o obowiązkach.
- Jeśli kroki 1 lub 2 nie zadziałają, wprost poproś osobę o wykonanie zadania. „Czy mógłbyś mi pomóc, rozwieszając pranie/zmywając naczynia?”
Jeśli niektóre zadania okazują się bardziej problematyczne, a nie są niezbędne i robimy je z przyzwyczajenia, można z nich w ogóle zrezygnować. Na przykład, jeśli poranna toaleta zajmuje coraz więcej czasu, a golenie twarzy wiąże się z bolesnymi zacięciami, warto zasugerować bliskiemu, by np. zapuścił brodę: „Miałeś brodę, kiedy się poznaliśmy i wyglądałeś świetnie!”.
