Diagnoza otępienia dla wielu kojarzy się z wyrokiem. Pojawia się przekonanie, że „nic nie da się już zrobić”. To jednak nieprawda. O objawach otępienia warto jest pomyśleć jak o innych rodzajach niesprawności. Jeśli masz zapalenie stawów lub jesteś po udarze, to uczysz się dostosowywać do nowej sytuacji, nadal chcesz o siebie dbać, poruszać się i cieszyć się życiem. To samo dotyczy otępienia.
Jako opiekun osoby z otępieniem możesz wiele zrobić, aby pomóc bliskiej Ci osobie przystosować się do nowej sytuacji i wspólnie nauczyć się radzić sobie z objawami otępienia. Możesz pomagać bezpośrednio, np. zapewniając transport, gdy Twój bliski tego potrzebuje. Możesz też być pośrednikiem w załatwianiu różnych spraw, np. dowiadując się o dostępnym wsparciu czy zapisując osobę z otępieniem do dziennego domu pomocy.
Dla wielu opiekunów wspieranie osoby z otępieniem jest cennym doświadczeniem. To jednak także duży wysiłek. Ciągła opieka nad drugą osobą może wyczerpywać zarówno psychicznie, jak i fizycznie. Niektóre objawy – takie jak wielokrotne zadawanie tego samego pytania czy tendencja do wędrowania – mogą budzić frustrację, złość czy lęk.
Aby zaadaptować się do roli opiekuna ważne jest, aby pamiętać, że opieka nad bliskim nie oznacza rezygnacji z własnego życia. Ważny jest plan działania i rozsądne wybory, które wspierają osobę z otępieniem w lepszym funkcjonowaniu i jednocześnie nie są dla Ciebie poważnym obciążeniem.
W tej części opisane zostały typowe objawy otępienia wraz z praktycznymi poradami, jak można sobie z nimi radzić – tak, aby wspierać bliską osobę i dbać o siebie.
Jeśli chcesz poznać dodatkowe strategie radzenia sobie z perspektywy osoby z otępieniem, zapoznaj się z sekcją Radzenie sobie z objawami.
Trudności z pamięcią i myśleniem to objawy otępienia, a nie definicja Waszego życia
Trudności z pamięcią i myśleniem to dwa najbardziej charakterystyczne objawy otępienia. Rodzaje problemów z pamięcią, których doświadczają osoby z otępieniem, szczególnie na początku choroby, są bardzo zróżnicowane i w dużym stopniu zależą od zdiagnozowanego typu otępienia. Na przykład niektórzy ludzie będą często zapominać o wydarzeniach, inni mogą mieć większe trudności z zapamiętywaniem twarzy. Najczęściej początkowe objawy dotyczą problemów z pamięcią krótkotrwałą (pamięć wydarzeń, które miały miejsce niedawno). Pamięć długotrwała, dotycząca osób i wydarzeń z odległej przeszłości, zwykle dłużej zachowuje swoją sprawność.
Choć kłopotów z pamięcią i myśleniem nie da się zupełnie wycofać, istnieje wiele skutecznych metod, które spowalniają ich postęp lub pomagają w codziennym radzeniu sobie z nimi.
Leki wspierające funkcje poznawcze
W Polsce istnieją trzy zatwierdzone leki na otępienie. W tym dwa inhibitory cholinoesterazy i jeden antagonista receptora NMDA.
Dla osób z łagodnym lub umiarkowanym otępieniem (w nawiasach podane nazwy handlowe):
- donepezil (np. Aricept, Cogiton, Donectil),
- rywastygmina (np. Nimvastid, Exelon, Rivastigmin)
Dla osób z otępieniem umiarkowanym lub ciężkim:
- memantyna (np. Biomentin, Ebixa, Mematine)
Inhibitory cholinoesterazy takie jak donepezil, galantamina i rywastygmina są bardziej znane pod ich nazwami handlowymi (np. Aricept, Reminyl, Exelon). Są zatwierdzone do stosowania u osób z łagodnym lub umiarkowanym przebiegiem choroby Alzheimera. Działają poprzez hamowanie rozpadu pewnej substancji chemicznej w mózgu zwanej acetylocholiną. Rezultatem ich stosowania jest podniesiony poziom acetylocholiny, co jest ważne dla procesów związanych z pamięcią. Udowodniono, że tymczasowo poprawiają lub zapobiegają pogorszeniu pamięci i procesów myślowych przez okres mniej więcej jednego roku oraz spowalniają postęp choroby w przypadku niektórych osób z otępieniem z ciałami Lewy’ego lub chorobą Alzheimera.
Antagonista receptora NMDA – Memantyna (np. Ebixa) jest zatwierdzony do stosowania u osób z przebiegiem choroby Alzheimera umiarkowanym do ciężkiego. Może spowalniać tempo utraty zdolności myślowych i funkcjonalnych. Żaden z wymienionych leków nie zapewnia wyleczenia z otępienia, a efekty ich stosowania są niewielkie. Podobnie jak paracetamol nie leczy infekcji, ale może pomóc obniżyć gorączkę. Wszystkie te leki są leczeniem objawowym.
Oprócz leków wspierających funkcje poznawcze, lekarz może włączyć także dodatkowe leczenie – łagodzące zaburzenia zachowania lub objawy depresyjne.
Leki stosowane w zaburzeniach zachowania i nastroju
Leki neuroleptyczne (inaczej przeciwpsychotyczne) mają swoje zastosowanie w zespołach otępiennych w określonych wskazaniach. Na przykład w przypadku niepokoju i agresji lekarz może przepisać między innymi risperidon lub aripiprazol. W przypadku sztywnych przekonań oderwanych od rzeczywistości (urojeń) stosuje się np. risperidon. Gdy otępienie towarzyszy chorobie Parkinsona lub otępieniu z ciałami Lewy’ego lekarz może włączyć do leczenia klozapinę lub kwetiapinę.
Gdy osoby z otępieniem doświadczają objawów depresyjnych (takich jak między innymi obniżenie nastroju, brak chęci do życia) konieczne może być zastosowanie leków przeciwdepresyjnych (substancje aktywne takie jak np. citalopram, fluoksetyna, paroksetyna, sertralina).
Więcej o działaniu tych leków, w tym o ich skutkach ubocznych możesz dowiedzieć się w arkuszu informacyjnym Niemieckiego Stowarzyszenia Chorych na Alzheimera.
Porozmawiaj z osobą z otępieniem o tym, jak może być lub jest prowadzone jej leczenie.
Umówcie się wspólnie na wizytę u lekarza psychiatry, aby omówić, jakie leki będą właściwe na danym etapie.
