Otępienie (popularnie nazywane demencją) to ogólny termin określający grupę chorób mózgu. Proces otępienny można porównać do chwastów zarastających mózg. Chwasty utrudniają przekazywanie wiadomości między różnymi jego częściami. Leki oraz terapie niefarmakologiczne (np. treningi funkcji poznawczych) mają za zadanie próbę przecięcia ścieżki wśród chwastów, aby informacje mogły być przekazywane.
U osoby, którą wspierasz, mogą wystąpić zmiany w pamięci lub myśleniu utrudniające codzienne życie. Pośród typów otępienia wyróżniamy chorobę Alzheimera, otępienie naczyniowe, otępienie czołowo-skroniowe, otępienie z ciałami Lewy’ego oraz otępienie mieszane. Każdy z rodzajów otępienia wiąże się z różnymi zmianami w mózgu, a co za tym idzie, różnymi objawami i sposobami leczenia. Co ważne, sposoby niefarmakologiczne leczenia otępienia pozostają wspólne dla wszystkich jego typów. Zdarza się, że czasem trudno jednoznacznie określić typ otępienia.
Choroba Alzheimera
Choroba Alzheimera jest najczęstszym rodzajem otępienia. To ok. 50-70% wszystkich przypadków. Najbardziej charakterystyczne są zaburzenia pamięci krótkotrwałej, czyli tej dotyczącej ostatnich zdarzeń. Wynika to z tego, że największe zmiany chorobowe lokalizują się w obszarach mózgu odpowiedzialnych za pamięć (hipokamp i płaty skroniowe). Ogółem, pewne zmiany możemy obserwować w całym mózgu. Mogą wystąpić trudności z koncentracją i rozwiązywaniem złożonych problemów oraz problemy spowodowane wolniejszym myśleniem. Przyczyny choroby Alzheimera pozostają nieznane, jednak istnieją leki, które mogą spowalniać objawy choroby. Dodatkowo, zdrowy i aktywny styl życia, w tym ćwiczenia pamięci mogą być bardzo korzystne.
Otępienie naczyniopochodne
Otępienie naczyniopochodne kolejny pod względem częstości typ otępienia. Zmiany tkanki mózgowej wiążą się tu ze słabym przepływem krwi w mózgu, co może prowadzić do obumierania komórek mózgowych lub udarów o różnym zasięgu (małych lub większych). Objawy zależą od tego, które obszary mózgu zostały uszkodzone.
Osoby z otępieniem naczyniopochodnym zwykle mają też problemy kardiologiczne i zwiększone ryzyko chorób naczyniowych (np. zwiększone stężenie cholesterolu lub wysokie ciśnienie krwi). Jak sama nazwa sugeruje, modyfikowanie czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych może spowolnić postęp otępienia naczyniopochodnego. Co jest zdrowe dla serca, jest zdrowe dla mózgu. Wraz z osobą z otępieniem warto dopytać lekarza, jak zredukować takie ryzyko
Otępienie z ciałami Lewy’ego
Otępienie z ciałami Lewy’ego jest rzadszym typem otępienia. Charakterystyczne są problemy wzrokowo-przestrzenne, mogące powodować upadki i trudności ruchowe, również w czasie snu. Chorzy mogą odczuwać zaburzenia koncentracji i uwagi. Objawy mają zmienne nasilenie – rano samopoczucie może być znacznie lepsze niż wieczorem lub na odwrót. W gorszych momentach wiąże się to ze spowolnieniem lub uczuciem sztywności przy chodzeniu. Dodatkowo, osoby żyjące z otępieniem z ciałami Lewy’ego czasami widzą rzeczy, których nie ma (czyli doznają omamów wzrokowych) lub mogą wierzyć w rzeczy, które nie są prawdą (czyli mają urojenia). Pomocna może okazać się fizjoterapia, która ułatwia poruszanie się.
Uważa się, że otępienie z ciałami Lewy’ego i choroba Parkinsona są pokrewne. Różnią się tym, że w otępieniu dominują początkowo trudności w myśleniu, a choroba Parkinsona zaczyna się najczęściej trudnościami w poruszaniu się.
Otępienie czołowo-skroniowe
Otępienie czołowo-skroniowe jest mniej powszechnym typem otępienia. U osób z takim rozpoznaniem występują uszkodzenia w obrębie płatów czołowych i skroniowych mózgu.
Najczęściej nie obserwuje się objawów typowych dla innych rodzajów otępienia, więc czasem nawet niektórzy lekarze nie wiedzą, jak odpowiednio wspierać osoby z tym typem otępienia. Osoby żyjące z taką diagnozą czasem sami muszą edukować swojego lekarza rodzinnego lub innych medyków niespecjalizujących się w neurologii i psychiatrii na temat swojej choroby.
Istnieją trzy podtypy otępienia czołowo-skroniowego, z których każdy charakteryzuje się innym zespołem objawów:
- Otępienie semantyczne jest podtypem otępienia czołowo-skroniowego, w którym charakterystyczna jest utrata rozumienia znaczenia danych słów. Osoby z tym podtypem mają problemy z wyrażaniem siebie za pomocą słów, rozumieniem języka, czytaniem i pisaniem. Pomocna może okazać się praca z logopedą lub innymi specjalistami zajmującymi się patologią mowy i problemami z komunikacją. Zmiany w mózgu w tym podtypie otępienia obejmują początkowo głównie płat skroniowy mózgu.
- Postępująca afazja bez płynności mowy jest podtypem otępienia czołowo-skroniowego w którym dominują trudności z płynnym mówieniem. Wiąże się to z problemami z wyrażaniem siebie i podążaniem za tokiem rozmowy. Warto zwrócić się po pomoc logopedyczną. Zmiany w mózgu rozpoczynają się w płacie skroniowym.
- Wariant behawioralny jest podtypem otępienia czołowo-skroniowego, w którym zmienia się zachowanie, nastrój lub osobowość osoby. Osoby z tym podtypem mogą stać się bardziej apatyczne lub przeciwnie – niedostosowane do norm społecznych. Często mają problemy z oceną, rozwiązywaniem problemów czy podejmowaniem trafnych decyzji. Ich zachowanie może się zmienić, również w zakresie wykształcenia nowych nawyków, na przykład powtarzającego się jedzenia potraw czy picia napojów.
Otępienie mieszane
W mózgu osoby z otępieniem mieszanym znajduje się niejako kombinacja różnych chorób mózgu. Często jest to choroba Alzheimera i otępienia naczyniopochodnego. W związku z tym, w otępieniu mieszanym występują objawy charakterystyczne dla obu tych chorób.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o typach otępienia, zajrzyj na strony organizacji zajmujących się wspieraniem osób z otępieniem i ich rodzin – w Polsce i na całym świecie:
- Projekt Damy Radę
- Dementia Australia (materiały w jęz. polskim)
- Alzheimer’s Research UK (materiały w jęz. polskim)
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o typach otępienia, zajrzyj na strony organizacji zajmujących się wspieraniem osób z otępieniem i ich rodzin – w Polsce i na całym świecie:
- Projekt Damy Radę
- Dementia Australia (materiały w jęz. polskim)
- Alzheimer’s Research UK (materiały w jęz. polskim)
Dowiedz się więcej o danym typie otępienia
Niektórzy opiekunowie osób z otępienie zauważyli, że fakt otrzymania diagnozy na tyle ich poruszył, że trudno było przyjąć im jakiekolwiek inne informacje podczas wizyty. Opuścili więc gabinet z poczuciem nieotrzymania wystarczającej wiedzy na temat otępienia.
Warto jest się umówić – razem z osobą z otępieniem – na wizytę kontrolną i wtedy zadać lekarzowi dodatkowe pytania i dowiedzieć się więcej o konkretnej diagnozie. Jeśli nie jest możliwe umówienie się na ponowną wizytę ze specjalistą, który postawił diagnozę, pytania te można zadać lekarzowi rodzinnemu.
Wyjaśnienie wyników badań wykonanych przed diagnozą (np. testów neuropsychologicznych, badań laboratoryjnych krwi i badań obrazowych mózgu) może pomóc w lepszym zrozumieniu istoty otępienia. Poproś lekarza, aby wskazał objawy, które dominują u bliskiej Ci osoby, a także zaznaczył, w jakich sferach życia Twój bliski nadal funkcjonuje dobrze. Lekarz może również doradzić, w jaki sposób możesz pomóc osobie z otępieniem, jednocześnie nie zaniedbując swoich potrzeb.
Pamiętaj, że lekarz nie może rozmawiać o chorobie pacjenta bez jego zgody. Prawdopodobnie nie będzie też chciał prowadzić tego typu konsultacji telefonicznie, nie będąc w stanie zweryfikować, z kim rozmawia. Dlatego też najlepiej odwiedzać lekarza wspólnie z bliską osobą i wspólnie zadać najważniejsze pytania.
Przed wizytą warto jest spisać swoje wątpliwości. Na wizycie lekarskiej taką listę można mieć przy sobie, aby w rozmowie o niczym nie zapomnieć.
